Hà Nội, ngày 11 tháng 9 năm 2025 – Tại hội thảo "Đổi mới sáng tạo & Hành động: Giảm ô nhiễm rác thải nhựa đại dương" do Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam tổ chức, các chuyên gia đã cùng nhau thảo luận về những thành tựu và thách thức trong cuộc chiến chống lại rác thải nhựa.

Toàn cảnh Hội thảo

Một trong những tâm điểm của sự kiện là bài trình bày của ông Vũ Minh Lý, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, về kết quả khảo sát "Kiến thức - Thái độ - Thực hành" (KAP) giai đoạn 2020-2025. Báo cáo đã vẽ nên một bức tranh toàn cảnh về sự chuyển dịch nhận thức của người dân Việt Nam, cho thấy những tiến bộ đáng kể nhưng cũng chỉ ra "khoảng cách" lớn giữa biết và làm.

Ông Vũ Minh Lý, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông TNMT báo cáo tại Hội thảo

Nhận thức cải thiện, nhưng chưa đồng đều

Khảo sát KAP được thực hiện tại 5 tỉnh/thành phố, bao gồm Quảng Ninh, Đà Nẵng, Bình Định, Bình Thuận và Bình Dương, với 3.151 người tiêu dùng tham gia. Kết quả cho thấy một sự cải thiện đáng kể trong nhận thức của người dân về tác hại của rác thải nhựa dùng một lần (NSD1L).

Cụ thể, nhận thức về tác hại môi trường đã tăng vọt từ 71% năm 2020 lên 85% vào năm 2025. Tương tự, tỷ lệ người dân nhận biết các vật liệu thay thế cũng tăng từ 58% lên 72%. Mạng xã hội đã vượt qua truyền hình để trở thành kênh thông tin chính về các vấn đề môi trường, với 79% người dân tiếp cận thông tin qua kênh này, so với 65% trước đây.

Tuy nhiên, sự cải thiện này lại chưa đồng đều. Nhận thức về tác hại sức khỏe của nhựa tăng rất chậm, chỉ từ 49% lên 54%. Điều này cho thấy vẫn còn một khoảng trống lớn trong truyền thông về những ảnh hưởng trực tiếp của vi nhựa đến sức khỏe con người.

Thái độ tích cực hơn nhưng còn tâm lý "bất lực"

Cùng với nhận thức, thái độ của người tiêu dùng cũng có sự chuyển biến tích cực. Tỷ lệ người dân coi đồ nhựa dùng một lần là "vấn đề môi trường nghiêm trọng" đã tăng mạnh từ 69% lên 81%. Đáng chú ý, mức độ sẵn sàng chi trả thêm cho các sản phẩm có bao bì thân thiện với môi trường đã tăng từ 48% lên 62%.

Dù vậy, một rào cản tâm lý lớn vẫn tồn tại. Có đến 47% người tham gia khảo sát vẫn cảm thấy đồ nhựa dùng một lần là "không thể tránh khỏi" trong sinh hoạt hàng ngày, đặc biệt là khi mua sắm qua thương mại điện tử (TMĐT) và đặt đồ ăn mang đi. Quan điểm cho rằng đây là "nhu cầu của xã hội, nên khó giảm thiểu được" vẫn chiếm tỷ lệ cao nhất (27,1%), cho thấy sự tiện lợi vẫn là một yếu tố chi phối mạnh mẽ hành vi tiêu dùng.

Hành vi thay đổi chậm

Đây chính là "khoảng cách" lớn nhất được báo cáo chỉ ra. Mặc dù kiến thức và thái độ đã cải thiện, hành vi thực tế lại thay đổi rất chậm.

• Tần suất sử dụng vẫn ở mức cao: 92% người tham gia vẫn sử dụng đồ nhựa dùng một lần ít nhất một lần mỗi tuần, tăng nhẹ so với 89% trước đây. Tỷ lệ sử dụng hàng ngày vẫn chiếm tới 26,3%.
• Thương mại điện tử là nguồn phát sinh chính: Việc sử dụng đồ nhựa dùng một lần liên quan đến TMĐT đã tăng mạnh từ 44% (2020) lên 62% (2025). 71% người dùng cho biết các đơn hàng online thường đi kèm bao bì không cần thiết, nhưng chỉ 24% chủ động yêu cầu đóng gói tối thiểu.
• Hành vi giảm thiểu có tăng nhưng còn hạn chế: Tỷ lệ người dân thực hiện các hành vi giảm thiểu rác thải tại nhà tăng từ 52% lên 64%. Tuy nhiên, việc tham gia tái chế và phân loại rác đúng cách còn rất hạn chế, một phần do thiếu hạ tầng thu gom.

Báo cáo của ông Lý kết luận rằng, dù đã có những bước tiến đáng mừng về nhận thức, việc chuyển đổi sang hành vi bền vững vẫn đối mặt với nhiều rào cản về chi phí, sự tiện lợi và thiếu hụt hạ tầng. TMĐT vừa là thách thức lớn nhất nhưng cũng là "cơ hội vàng" để triển khai các giải pháp tuần hoàn như chương trình Hoàn trả - Ký gửi (DRS), một giải pháp được 52% người tiêu dùng cho biết sẵn sàng tham gia.

Những phát hiện từ khảo sát KAP đã cung cấp những bằng chứng quan trọng, nhấn mạnh sự cần thiết phải có các giải pháp đồng bộ từ chính sách (như Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất - EPR), thúc đẩy các mô hình kinh doanh tuần hoàn và tăng cường hạ tầng tái chế để thu hẹp khoảng cách giữa nhận thức và hành động, hướng tới một tương lai không rác thải nhựa cho Việt Nam và khu vực ASEAN.

Nguyễn Thị Chung - Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường