Ngày Môi trường Thế giới năm nay – Lễ kỷ niệm lần thứ 50– đang tập trung vào cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa. Nguyên nhân? Nhân loại sản xuất hơn 430 triệu tấn nhựa hàng năm, hai phần ba trong số đó là những sản phẩm có thời gian sử dụng ngắn, sớm trở thành chất thải, tràn ra đại dương và xâm nhập vào chuỗi thức ăn của con người.

Llorenç Milà i Canals, Trưởng Ban Sáng kiến, Chương trình Môi trường của Liên Hợp Quốc (Head of the United Nations Environment Programme’s (UNEP’s) Life Cycle), cho biết: “Nhiều người không biết rằng một vật liệu gắn liền với cuộc sống hàng ngày của chúng ta có thể có tác động đáng kể không chỉ đối với động vật hoang dã mà còn đối với khí hậu và sức khỏe con người)

Đọc phần giải thích của chúng tôi để tìm hiểu thêm về cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa:

Tại sao ô nhiễm nhựa là một vấn đề như vậy?

Giá cả phải chăng, bền và dẻo, nhựa tràn ngập cuộc sống hiện đại, xuất hiện trong mọi thứ, từ bao bì, quần áo đến các sản phẩm làm đẹp. Nhưng nó bị vứt bỏ trên quy mô lớn: hàng năm, hơn 280 triệu tấn sản phẩm nhựa có thời gian sử dụng ngắn trở thành rác thải.

Nhìn chung,  46% chất thải nhựa được chôn lấp , trong khi 22% trở thành rác thải. Không giống như các vật liệu khác, nhựa không phân hủy sinh học. Có thể mất hàng trăm năm để phân hủy, vì vậy khi bị loại bỏ, nó sẽ tích tụ trong môi trường cho đến khi đạt đến điểm khủng hoảng. Ô nhiễm do nhựa gây ảnh hưởng đến sinh vật biển, làm hư hại đất và làm nhiễm độc nguồn nước ngầm, đồng thời có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe .

Có phải ô nhiễm là vấn đề duy nhất với nhựa?

Không, nhựa cũng là nguyên nhân gây ra khủng hoảng khí hậu. Sản xuất nhựa là một trong những quy trình sản xuất sử dụng nhiều năng lượng nhất trên thế giới. Vật liệu này được làm từ nhiên liệu hóa thạch như dầu thô, được biến đổi thông qua nhiệt và các chất phụ gia khác thành polymer. Năm 2019, nhựa đã tạo ra 1,8 tỷ tấn khí thải nhà kính – chiếm 3,4% tổng lượng khí thải toàn cầu.

Tất cả nhựa này đến từ đâu?

Lĩnh vực bao bì là nơi tạo ra chất thải nhựa sử dụng một lần lớn nhất trên thế giới. Khoảng 36% của tất cả các loại nhựa được sản xuất được sử dụng trong bao bì. Điều này bao gồm các hộp đựng thức ăn và đồ uống bằng nhựa sử dụng một lần, 85% trong số đó kết thúc ở các bãi chôn lấp hoặc dưới dạng chất thải được quản lý kém.

Nông nghiệp là một lĩnh vực khác mà nhựa phổ biến: nó được sử dụng trong mọi thứ, từ lớp phủ hạt giống đến màng phủ. Ngành công nghiệp đánh cá là một nguồn quan trọng khác. Nghiên cứu gần đây cho thấy hơn 100 triệu pound nhựa xâm nhập vào đại dương chỉ từ ngư cụ công nghiệp. Ngành công nghiệp thời trang là một ngành sử dụng nhựa lớn khác. Khoảng 60% vật liệu làm quần áo là nhựa , bao gồm polyester, acrylic và nylon.

Tôi đã nghe mọi người nói về vi nhựa. Đó là những gì?

Rác thải nhựa ở Việt Nam (ảnh Nguyễn Việt Hùng)

Chúng là những mảnh nhựa nhỏ có chiều dài lên tới 5 mm. Chúng đến từ mọi thứ, từ lốp xe đến các sản phẩm làm đẹp, có chứa microbead, những hạt nhỏ được sử dụng làm chất tẩy tế bào chết. Một nguồn quan trọng khác là vải tổng hợp. Mỗi khi quần áo được giặt, các mảnh quần áo sẽ rơi ra các sợi nhựa nhỏ gọi là vi sợi – một dạng vi nhựa. Chỉ riêng việc giặt giũ đã thải ra khoảng 500.000 tấn vi sợi nhựa vào đại dương mỗi năm – tương đương với gần 3 tỷ chiếc áo sơ mi polyester.

Những gì đang được thực hiện để giải quyết ô nhiễm nhựa?

Năm 2022, các quốc gia thành viên Liên hợp quốc đã thống nhất về nghị quyết chấm dứt ô nhiễm nhựa. Một Ủy ban đàm phán liên chính phủ đang phát triển một công cụ ràng buộc pháp lý về ô nhiễm nhựa, với mục đích hoàn thiện công cụ này vào cuối năm 2024. Điều quan trọng là các cuộc đàm phán đã tập trung vào các biện pháp xem xét toàn bộ vòng đời của nhựa, từ khai thác và thiết kế sản phẩm đến sản xuất để quản lý chất thải, tạo cơ hội để loại bỏ chất thải trước khi nó được tạo ra như một phần của nền kinh tế tuần hoàn thịnh vượng.

Chủ tịch Hội đồng Môi trường Liên Hợp Quốc hạ búa về Nghị quyết chấm dứt ô nhiễm nhựa. (Ảnh UNEP)

Cần phải làm gì nữa?

Mặc dù Nghị quyết này là một tin tốt, nhưng các cam kết hiện tại của chính phủ và ngành là không đủ. Để giải quyết hiệu quả cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa, cần có sự thay đổi mang tính hệ thống. Điều này có nghĩa là chuyển từ nền kinh tế nhựa tuyến tính hiện tại, tập trung vào sản xuất, sử dụng và loại bỏ vật liệu, sang nền kinh tế nhựa tuần hoàn , trong đó nhựa được sản xuất ra được giữ trong nền kinh tế ở giá trị cao nhất càng lâu càng tốt.

Làm thế nào các quốc gia có thể biến điều đó thành hiện thực?

Các quốc gia cần khuyến khích đổi mới và cung cấp các ưu đãi cho các doanh nghiệp loại bỏ nhựa không cần thiết. Cần phải đánh thuế để ngăn chặn việc sản xuất hoặc sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần, đồng thời giảm thuế, trợ cấp và các ưu đãi tài chính khác cần được đưa ra để khuyến khích các lựa chọn thay thế, chẳng hạn như các sản phẩm có thể tái sử dụng. Cơ sở hạ tầng quản lý chất thải cũng phải được cải thiện. Các chính phủ cũng có thể tham gia vào quy trình của Ủy ban đàm phán liên chính phủ để tạo ra một công cụ ràng buộc về mặt pháp lý nhằm giải quyết ô nhiễm nhựa, kể cả trong môi trường biển.

Người bình thường có thể làm gì về ô nhiễm nhựa?

Trong khi cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa cần cải cách hệ thống, các lựa chọn cá nhân sẽ tạo ra sự khác biệt. Chẳng hạn như thay đổi hành vi để tránh các sản phẩm nhựa sử dụng một lần bất cứ khi nào có thể. Nếu các sản phẩm nhựa là không thể tránh khỏi, chúng nên được tái sử dụng hoặc tái sử dụng cho đến khi chúng không còn được sử dụng nữa – tại thời điểm đó, chúng nên được tái chế hoặc xử lý đúng cách. Mang túi đến cửa hàng tạp hóa, và nếu có thể, hãy cố gắng mua các lựa chọn thực phẩm theo mùa và có nguồn gốc địa phương, yêu cầu ít bao bì và vận chuyển bằng nhựa hơn.

Tôi có nên vận động các chính phủ và doanh nghiệp giải quyết ô nhiễm nhựa không?

Đúng. Một trong những hành động quan trọng nhất mà các cá nhân có thể thực hiện là đảm bảo tiếng nói của họ được lắng nghe bằng cách nói chuyện với đại diện địa phương về tầm quan trọng của vấn đề và hỗ trợ các doanh nghiệp đang nỗ lực giảm sản phẩm nhựa sử dụng một lần trong chuỗi cung ứng của họ. Các cá nhân cũng có thể thể hiện sự ủng hộ của họ đối với họ trên phương tiện truyền thông xã hội. Nếu mọi người thấy một công ty sử dụng nhựa không cần thiết (chẳng hạn như nhựa dùng một lần để bọc trái cây ở cửa hàng tạp hóa), họ có thể liên hệ với họ và yêu cầu họ làm tốt hơn.

Thực hiện: Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường

(Nguồn UNEP)