Năm 2020 là năm của dịch bệnh và thiên tai cực đoan

Đại diện Bộ TN&MT tham luận tại Hội nghị về công tác dự báo, cảnh báo thiên tai năm 2020 và nhận định tình hình thiên tai trong thời gian tới, ông Trần Hồng Thái cho biết, trên thế giới, 2020 là một trong 3 năm có nhiệt độ toàn cầu cao nhất lịch sử quan trắc và là năm thứ 6 liên tiếp có nhiệt độ cao kỷ lục. Hơn 80% diện tích đại dương đã trải qua ít nhất một đợt nắng nóng trên biển. Nồng độ khí nhà kính tiếp tục tăng, là năm băng ở các cực mất nhiều nhất theo số liệu quan trắc vệ tinh 40 năm qua.

Ông Trần Hồng Thái, Tổng Cục trưởng Tổng cục KTTV phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Văn Ngân

Tại Việt Nam, năm 2020 là một năm của dịch bệnh và thiên tai cực đoan, nhiều kỷ lục về bão, mưa, lũ, dông, sét kèm mưa đá dịp tết Canh Tý ở Bắc Bộ; thiếu hụt nước và xâm nhập mặn xảy ra sớm, nghiêm trọng và khốc liệt hơn năm hạn mặn kỷ lục 2016 ở ĐBSCL; bão chồng bão, lũ chồng lũ trong tháng 10 và tháng 11/2020 tại các tỉnh miền Trung; trong đó, bão số 9 (Molave) là một trong hai cơn bão có cường độ mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây; mưa lớn kéo dài gây ra lũ quét, sạt lở đất nghiêm trọng ở miền Trung, gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản, ảnh hưởng nặng nề đến đời sống và sản xuất của người dân, nhất là tại Thủy điện Rào Trăng 3, Trạm Kiểm lâm số 67 Phong Điền (Thừa Thiên - Huế); Trà Leng và Trà Vân, huyện Nam Trà My và Phước Lộc, huyện Phước Sơn (Quảng Nam).

Trước những diễn biến bất thường của thời tiết, những năm qua, Tổng cục KTTV đã không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác cảnh báo, dự báo thiên tai. Cụ thể, trong mùa mưa bão năm 2020, đã thực hiện cảnh báo bão sớm trước 5 ngày, dự báo, cảnh báo ATNĐ trước 3 ngày; dự báo trước 2-3 ngày các trận mưa lớn diện rộng với độ tin cậy khoảng 75%; thông tin dự báo sớm đã góp phần chủ động trong công tác phòng chống thiên tai trên biển. Riêng đối với cơn bão số 9, Thủ tướng Chính phủ đã trực tiếp chỉ đạo rất sớm công tác dự báo, cảnh báo từ trước khi bão vào Biển Đông nên mặc dù đây là một trong hai cơn bão có cường độ mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây nhưng đã không có thiệt hại về người.

Về công tác dự báo, cảnh báo mưa lớn, Tổng cục KTTV đã bố trí trực 24/24 và liên tục cập nhật các số liệu vệ tinh, ra đa, định vị sét, số liệu quan trắc truyền thống, số liệu quan trắc tự động mới nhất để đưa ra các bản tin dự báo, cảnh báo mưa lớn định lượng,… Đã dự báo trước 2-3 ngày các trận mưa lớn diện rộng với độ tin cậy khoảng 75%. Do mạng lưới trạm quan trắc ở vùng núi và trung du còn khá thưa, biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp khiến thiên tai hoạt động trái quy luật, bất thường, sự hạn chế của khoa học khí tượng và các mô hình dự báo hiện nay nên công tác dự báo, cảnh báo còn hạn chế trong các trường hợp mưa lớn kỷ lục, cục bộ và ở những nơi ít thông tin quan trắc như vùng núi phía Bắc, Tây Nguyên,...

Theo ông Trần Hồng Thái, công tác cảnh báo lũ, lũ quét, sạt lở đất những năm qua đã có nhiều cải tiến. Các đợt lũ lớn có thể cảnh báo trước 24-48 giờ. Các bản tin cảnh báo lũ quét, sạt lở đất được cung cấp 6h/lần và cập nhập liên tục các bản tin nhanh khi xuất hiện mưa lớn, gây nguy cơ lũ quét sạt lở đất. Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa có khả năng dự báo được lũ quét, sạt lở đất do các mô hình dự báo quá trình mưa, lũ còn hạn chế, do thiếu dữ liệu về quan trắc, địa hình, thiếu thông tin số liệu về cấu trúc thảm phủ, lớp đất, tính chất cơ lý của đất. Sự thay đổi về sử dụng đất, phá rừng, khai thác khoáng sản, làm đường,… cũng là những nhân tố gây khó khăn trong công tác dự báo lũ quét, sạt lở đất.

Trong công tác dự báo, cảnh báo hạn hán, xâm nhập mặn ở vùng ĐBSCL, ông Trần Hồng Thái nhấn mạnh, xâm nhập mặn năm 2020 được đánh giá là khốc liệt hơn năm 2016 nhưng thiệt hại chỉ bằng 1/10 so với năm 2016. Sau khi có thông tin cảnh báo sớm, dài hạn về hạn mặn năm 2020, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ đã tổ chức các Hội nghị và chỉ đạo các địa phương, Bộ, ngành, cơ quan chức năng tập trung triển khai cụ thể các phương án phòng chống và khắc phục hậu quả. Các Bộ, ngành, các lực lượng ở địa phương đã chủ động điều chỉnh các hoạt động kinh tế - xã hội, cơ cấu sản xuất, mùa vụ, triển khai các biện pháp phòng tránh giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.

Biển Đông đón khoảng 12-14 cơn bão trong năm nay

Nhận định xu thế thiên tai năm 2021, ông Trần Hồng Thái cho biết, sáng ngày 3/6, cơn bão Choi-Wan vượt qua khu vực phía Nam của đảo Lu-Dông (Philippines) và đi vào biển Đông, là cơn bão số 1 xuất hiện trên biển Đông, không ảnh hưởng đến đất liền nước ta. So với trung bình nhiều năm (TBNN) vào khoảng giữa tháng 5 bão/ATNĐ bắt đầu xuất hiện trên biển Đông, như vậy năm nay (2021) mùa bão xuất hiện muộn hơn khoảng nửa tháng so với TBNN.

Quang cảnh Hội nghị tại Trụ sở Chính phủ. Ảnh: Đức Tuân

Theo ông Trần Hồng Thái, từ tháng 6/2021, bão và ATNĐ có khả năng bắt đầu hoạt động ở vùng biển phía Bắc Biển Đông và gia tăng tần suất trong những tháng tiếp theo. Dự báo số lượng bão, ATNĐ trên khu vực Biển Đông và ảnh hưởng đến nước ta có xu hướng tương đương so với TBNN (TBNN khoảng từ 12-14 cơn, ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền khoảng từ 5-7 cơn); nửa đầu mùa bão, ATNĐ sẽ tập trung ở khu vực Bắc và Giữa Biển Đông, có khả năng ảnh hưởng đến khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ; vào thời kỳ nửa cuối mùa sẽ tập trung ở khu vực Giữa và Nam Biển Đông, ảnh hưởng đến khu vực từ Bắc Trung Bộ trở vào phía Nam. Trong những năm chuyển pha từ LaNina sang trung tính cần đề phòng các cơn bão mạnh, có hướng di chuyển phức tạp trong năm 2021.

Về tình hình nắng nóng, trong những ngày cuối tháng 5, đầu tháng 6 ở Bắc Bộ và các tỉnh Trung Bộ (từ Thanh Hóa đến Phú Yên) đã xảy ra nắng nóng và nắng nóng gay gắt trên diện rộng; với nhiệt độ cao nhất trong ngày phổ biến từ 37-39 độ, một số nơi có nhiệt độ lớn hơn như Lạc Sơn (Hòa Bình) 40,5 độ; Chí Linh (Hải Dương) 41,0 độ, Hà Nội 40,5 độ; Tĩnh Gia (Thanh Hóa) 40,9 độ.Đánh giá đây là một trong những đợt nắng nóng gay gắt của năm 2021.

Khoảng thời gian từ nay đến hết tháng 6/2021 ở Bắc Bộ và các tỉnh Trung Bộ còn có khả năng xuất hiện 2-3 đợt nắng nóng diện rộng. Dự báo mùa nóng ở Bắc Bộ và các tỉnh miền Trung sẽ còn kéo dài đến hết tháng 8; trong đó nắng nóng gay gắt ở Bắc Bộ tập trung trong tháng 6-7, miền Trung là tháng 6-7 và đầu tháng 8; tuy nhiên cường độ nắng nóng của năm 2021 ở khu vực Khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ nắng nóng không gay gắt và kéo dài như trong năm 2020. Tuy nhiên, vẫn có khả năng sẽ xảy ra nắng nóng cục bộ với nhiệt độ cao nhất trong ngày có thể đạt mức xấp xỉ 41-42 độ C.

Để tăng cường khả năng chống chịu của cộng đồng, đảm bảo phát triển kinh tế-xã hội theo hướng xanh và bền vững tại Việt Nam trước sự tác động ngày càng lớn của biến đổi khí hậu và thiên tai, Bộ TN&MT kiến nghị Bộ Tài chính ưu tiên bố trí đủ nguồn lực để triển khai các nhiệm vụ cấp bách và lâu dài về lập bản đồ phân vùng, cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá, lũ ống, lũ quét tỷ lệ lớn để giúp Chính phủ cũng như các địa phương có thể nắm bắt hiện trạng và nguy cơ trượt lở đất đá, lũ ống, lũ quét và có định hướng quy hoạch phát triển kinh tế-xã hội, đồng thời có giải pháp phòng tránh và giảm thiểu thiệt hại về tính mạng và tài sản cho nhân dân.